Της Τρισεύγενης Γκοτσίνου

Ανέχομαι ότι μπορώ να αντέξω; Αντέχω ότι μπορώ να ανεχτώ; Με βασικό
συστατικό το ρήμα έχω και τις προθέσεις ανά και αντί αυτές οι δυο λέξεις
ενυπάρχουν στη γλωσσική μας συνειδητότητα, άλλοτε με σχέση αντιπαλότητας
κι άλλοτε με σχέση συμπόρευσης. Η ανοχή είναι στις μέρες μας μια λέξη της
επικαιρότητας, ποικιλότροπα ερμηνευμένη και αρκούντως παρεξηγημένη. Όσο
για την αντοχή, αυτή η έννοια είναι ένα διαχρονικό ζητούμενο για τους
ανθρώπους που ενίοτε συγχέεται με εκείνη της ανοχής. Πως ορίζεται,
επομένως, η ανοχή; Είναι μια κατάσταση αποδοχής ενός συμβάντος, μιας
συμπεριφοράς, της παρουσίας ενός ατόμου στη ζωή μας, μιας τάσης που
κυριαρχεί κ.τ.λ. Η ανοχή, εκτός αυτών των εκφάνσεων ως προς το είδος της,
έχει και δυο όψεις σχετιζόμενες με το λόγο ύπαρξή της ή μη απέναντι στα
προαναφερόμενα.

Η ανοχή γίνεται υποχρέωση όταν εμπεριέχει την αξία του σεβασμού προς
τον συνάνθρωπο και τη διαφορετικότητά του από εμάς. Νοοτροπία,
προσωπική καλλιέργεια και κουλτούρα, τρόπος διαχείρισης καταστάσεων,
απόψεις, συμπεριφορά, επιλογές είναι μερικές από τις παραμέτρους που ο
καθένας μας οφείλει να αναγνωρίζει στον άλλο. Αγκαλιάζοντας όσα στοιχεία
των άλλων είναι συμβατά με τη δική μας προσωπικότητα και τις ανάγκες μας
από τη μια και παραγνωρίζοντας ή αδιαφορώντας για εκείνα που αντίκεινται
στη δική μας κοσμοθεωρία επιτυγχάνουμε ένα κλίμα πολιτισμού και ομόνοιας στη συνύπαρξη μας με τους άλλους ανθρώπους προάγοντας σχέσεις
ισορροπημένες – αντί να επιτρέπουμε στη διαφορετικότητα να τροφοδοτεί
προστριβές και εντάσεις άγονες-.

Η ανοχή, όμως, είναι και δικαίωμα το οποίο κάθε άτομο με γνώμονα τη
λογική και την κρίση του δύναται ή όχι να το εξασκήσει. Απέναντι στο εαυτό
μας, την οικογένειά μας ή την κοινότητα στην οποία ζούμε οφείλουμε να
προασπιστούμε το όριο και το σύνορο πέραν του οποίου η ανοχή από ένδειξη
πολιτισμού γίνεται μέσο επιβολής των μεν προς τους δε. Έχουμε όλοι την ίδια
ανάγκη χώρου και χρόνου για να μπορέσουμε να χωρέσουμε τις ιδέες και τα
πιστεύω μας μα και να εξελιχθούμε ως άτομα με τις δικές μας ικανότητες και
προτιμήσεις. Εκεί βρίσκεται η λεπτή γραμμή που οριοθετεί αυτά που ως
κοινωνικό ον καλούμαι φυσικά να ανεχτώ αλλά και όσα επιδρούν επιζήμια στον
τρόπο που θέλω να ζήσω, σε όσα φρονώ ως δίκαια ή ηθικώς αποδεκτά, σε όσα
ταιριάζουν με την αισθητική μου και τις ανάγκες μου.

Για πολλούς αιώνες οι άνθρωποι σε όλη την υφήλιο μεγάλωναν και ζούσαν
βιώνοντας την έννοια της αντοχής. Γαλουχούνταν μαθαίνοντας ως ύψιστη
αρετή να αντέχουν στις δυσκολίες της καθημερινότητας, να αντέχουν τη
φτώχεια, να αντέχουν την προσωπική δυστυχία, τη θνησιμότητα από τις
ανίκητες για την εποχή ασθένειες, την αδικία, την κυριαρχία των δυνατών, να
αντέχουν την έλλειψη επιλογών, να αντέχουν την απαγόρευση σε οτιδήποτε
έμοιαζε διαφορετικό ή καινοτόμο, να αντέχουν τον στιγματισμό ή την
περιθωριοποίηση. Η φιλοσοφία γύρω από την έννοια της αντοχής υπήρξε μια πανίσχυρη δύναμη καταστολής που σημάδεψε για αιώνες την ανθρωπότητα
περιορίζοντας την εξέλιξη και τις διεξόδους τόσο σε ατομικό όσο και σε
συλλογικό επίπεδο.

Η τεχνολογική πρόοδος που ήρθε για να μείνει από τον 19 ο αιώνα -κι έκτοτε
διατρέχει με φρενήρεις ρυθμούς τις ζωές μας- συμπαρέσυρε ευτυχώς και την
στατικότητα των αντιλήψεων. Σιγά σιγά οι άνθρωποι συνειδητοποιούσαν ότι
είχαν για αιώνες θάψει μέσα τους, το δικαίωμα να ορίζουν τη ζωή τους! Με
αγώνες προσωπικούς και κοινωνικούς έχουμε φτάσει στον αιώνα που ζούμε να
θεωρείται αυτονόητο ότι παλιά ονομαζόταν με επιείκεια ουτοπικό! Βέβαια,
όπως όλοι γνωρίζουμε η θεωρία απέχει πάντα της πράξης…- αν και πια έχουμε
μια πολύ πιο ορθολογική, δίκαιη και ολιστική αντιμετώπιση της ύπαρξής μας
και της ζωής μας ως προς εμάς, τους άλλους μα και του πλανήτη- υπάρχουν
ουκ ολίγες περιστάσεις, χώρες και ενέργειες που αποτελούν την ζωντανή
απόδειξη της αντοχής εξ αιτίας της νοσηρής επιβολής μιας κατάστασης!
Εκμετάλλευση, πόλεμοι και προσφυγιά, κακοποιήσεις και δολοφονίες,
υποσιτισμός, αναλφαβητισμός, κοινωνικός αποκλεισμός γυναικών κ.ά. που
δυστυχώς αποτελούν ρουτίνα της επικαιρότητας.

Ας δούμε, λοιπόν, ορισμένους τομείς της σύγχρονης και «μοντέρνας» ζωής
όπου η επικρατούσα ανοχή με προφίλ άκρως κυριαρχικό εγκαθίσταται στις
ζωές μας. Αν και από τα μισά του προηγούμενου αιώνα οι συνθήκες του
εργασιακού τομέα βελτιώνονταν διαρκώς (τόσο ως προς τις ευκαιρίες
–απόρροια του υψηλότερου μορφωτικού επιπέδου- όσο και ως προς τη δικαιότερη μεταχείριση των εργαζομένων βάσει του ανεπτυγμένου νομικού
πλαισίου προστασίας) οι τελευταίες δεκαετίες έχουν χαρακτηριστεί από
στρεβλώσεις που στο βωμό του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού
καταπατούν τα κεκτημένα, τις συλλογικές συμβάσεις, τον αξιοπρεπή εργασιακό
βίο, την προστασία του περιβάλλοντος και της υγείας των πολιτών που γίνονται
θυσία στο κέρδος. Συν τοις άλλοις το εργασιακό μοντέλο (των εταιριών ως επί
το πλείστον) που προωθείται από τα οικονομικά κέντρα είναι άκρως
ανταγωνιστικό με υπαλλήλους που δυσφορούν σε ρόλους και αρμοδιότητες
ασύμβατες με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους και σε διαρκή αγώνα δρόμου
με αριθμούς και στόχους συνιστώντας ένα πλέγμα πίεσης και ατέρμονης
δυσαρέσκειας. Έτσι ο όρος «εργασία»- με τον καλώς εννοούμενο μόχθο, τη
δημιουργικότητα και την εξέλιξη- μετατράπηκε σε «δουλειά» που ερμηνεύεται
σε άκαρπο κόπο με στόχο την επιβίωση και πολλούς συμβιβασμούς για να
καταλήξει στην ανασφαλή, προσωρινή και κακοπληρωμένη «απασχόληση».
Ποια η στάση της κοινωνίας; Α ν ο χ ή! Καλώς και σταδιακώς εκπαιδευμένη
στο να αποδέχεται η κοινωνία αδρανεί και ανέχεται. Οι καταναλωτικές ανάγκες
που το marketing τεχνηέντως διαμορφώνει, ο ανταγωνισμός με τον οποίο
μπολιάζει η κοινωνία τα άτομα από τα παιδικά τους χρόνια, ο φόβος που
απορρέει από την αστάθεια των οικονομιών και το χρήμα που προβάλλεται ως
αξία και μάλιστα εκ των σπουδαιοτέρων χτίζουν τη βάση υποδοχής για να
φωλιάσει εκεί η ανοχή.

Αλλά η οπτική της «καινούριας» ζωής είναι η πολυτελής διαβίωση και η
εγωιστική προβολή της προσωπικότητάς μας μέσα από οτιδήποτε αναλώσιμο,
προσωρινό και ενίοτε ευτελές… ντυμένα όλα τούτα με τον μανδύα της
ευμάρειας προωθούνται ως ο αντίποδας κάθε είδους στέρησης των
προηγούμενων γενεών! Και κάπου ανάμεσα στο αληθές και την υπερβολή ο
κάθε ένας από μας χαμένος και ανήμπορος στο να διακρίνει τι πραγματικά
χρειάζεται και τι του έχει επιβληθεί ως ανάγκη, τι απ’ ότι συμβαίνει του
ταιριάζει και τι του «κουμπώνουν» με το ζόρι. Όσο οξύμωρο και αν είναι, οι
κοινωνίες ενώ ταλανίζονται από οικονομικά αδιέξοδα –πρωτόγνωρα
τουλάχιστον σε όσους ανήκουμε στη μέση ηλικία-, την πρόσφατη υγειονομική
κρίση και φυσικά τον περιβαλλοντικό πανικό με τον πλανήτη μας να μην
αντέχει άλλο την αλόγιστη παρέμβαση του ανθρώπου, οι κοινωνίες
αποχαυνώνονται με μεγάλη ευχαρίστηση σε κάθε επίδειξη υπερβολικής
ευμάρειας και πολυτελούς διαβίωσης! Ο μέσος άνθρωπος που δυσκολεύεται να
ανταποκριθεί στα αναγκαία έξοδα της καθημερινότητας αρέσκεται στο να
συζητά σας άλλος Κροίσος προσπαθώντας ενδόμυχα να ξορκίσει έτσι τη
μιζέρια ενώ την ίδια στιγμή στήνει με θαυμασμό στο βάθρο -όχι επιστήμονες,
καλλιτέχνες και άλλους αξιόλογους ανθρώπους- αλλά κάθε τυχάρπαστο και
ανερμάτιστο άτομο που αναζητά την προβολή και την εφήμερη αναγνώριση με
κάθε τρόπο. Τα μέσα πληροφόρησης και η ταχύτητα πρόσβασης που η
τεχνολογία μας προσφέρει εξηγούν το γιατί όλο αυτό το κομφούζιο που
αποκαλείται life style ή trend ή must έχει μπει αυθάδικα στις ζωές μας και το μυαλό μας. Και εμείς πως αντιδρούμε στη μαζοποίηση που φορώντας τη
μάσκα της μόδας απεργάζεται με υπομονή την καταπάτηση της
διαφορετικότητάς μας και το δικαίωμα στην πολυφωνία; Α ν ο χ ή!

Σε κάθε εποχή πάντα κρυβόταν το κακό, το φθονερό και το τοξικό. Για καλή
μας τύχη το σήμερα επιτρέπει να ξεσκεπάζεται και να γνωστοποιείται η
νοσηρότητα προσφέροντας έτσι μια ευκαιρία για να λυτρωθούν πολλοί
άνθρωποι από κάθε μορφή βίας. Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότερες
δομές συνίστανται για την προάσπιση των παιδιών από ακατάλληλα γονεικά
περιβάλλοντα αλλά και απομάκρυνσης γυναικών από τοξικούς και επικίνδυνους
συντρόφους, χαρίζοντας έτσι μια δεύτερη ευκαιρία σε τόσους κατατρεγμένους
ανθρώπους. Οι πολίτες εκπαιδευόμαστε πια από τα πρώτα χρόνια της ζωής
μας σε συμπεριφορές ενσυναίσθησης και αρωγής όταν παρίσταται ανάγκη στον
συμμαθητή μας που παρουσιάζει κινητικό πρόβλημα, στη γειτόνισσα που
κακοποιείται, στον εργαζόμενο που υφίσταται απειλές, στο ζώο που στερείται
φροντίδας κ.τ.λ. Παρατηρούμε πως ο πολιτισμός μας έχει αγκαλιάσει
έμπρακτα μέσω της εκπαίδευσης και αρμόδιων δομών την αναγνώριση και το
σεβασμό σε ότι μας περιβάλλει ( τους ανθρώπους μα και κάθε μορφή ζωής στη
φύση) όμως ταυτόχρονα είναι παράδοξο πως η βία σε κάθε της μορφή και
ένταση –προβάλλεται και «διαφημίζεται». Ας σκεφτούμε από την δεκαετία του
’80 τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων, τις κινηματογραφικές ταινίες και τις σειρές
κινουμένων σχεδίων ή τα παιχνίδια. Από την περιγραφή των γεγονότων και την
λιτή αναφορά των λεγόμενων κακών ειδήσεων έχουμε μεταβεί στην λεπτομερή και ανατριχιαστική περιγραφή όλων των πτυχών κάθε βιαιότητας που βλέπει το
φως της επικαιρότητας… στο βωμό της ενημέρωσης. Μια κατηγορία ταινιών
πραγματεύεται ρόλους βίαιους, παραβατικούς και νοσηρούς που δίχως
ενδοιασμό δεν υπονοεί το «κακό» μα το παρουσιάζει με τρόπο που ο θεατής
άθελά του εκπαιδεύεται σε αυτό και συνηθίζει την ύπαρξή του… στο βωμό του
σύγχρονου ρεαλισμού. Η πιο ευάλωτη κατηγορία -τα παιδιά- εκτίθεται μέσω
εκπομπών και παιχνιδιών σε συμπεριφορές εριστικές, βίαιες, σε πρότυπα που
στερούνται ηθικών αξιών και υγιών φιλοδοξιών και μεγαλώνουν όντας πια
εθισμένοι σε αυτό το μοντέλο ζωής… στο βωμό του μοντερνισμού. Και η
αντίδρασή μας; Α ν ο χ ή με το δικαιολογητικό πως ο κόσμος αλλάζει, πως ο
κόσμος πληροφορείται για να γνωρίζει, πως οι νέοι ενημερώνονται για να
προφυλαχθούν από το κακό…

Σε όλα τούτα που προαναφέρθηκαν η πιο φρέσκια εκδοχή των προβλημάτων
μας σχετίζεται με την εμμονική ενασχόληση της σεξουαλικότητας της
κοινωνίας μας. Μια διαφορετικότητα που για αιώνες κρυβόταν δίχως να μπορεί
να βγει στο φως ανενδοίαστα ως μια ιδιαιτερότητα, μια καταπιεσμένη για
αιώνες προσωπική πτυχή που περνώντας από γενιά σε γενιά ταξίδεψε ως τις
μέρες μας. Ο στιγματισμός έγινε αποδοχή και η κρυφή ζωή έγινε φανερή από
τις προηγούμενες δεκαετίες αποκαθιστώντας ότι συνέβαινε παλαιότερα.
Ενδεχομένως η απόρριψη και η περιθωριοποίηση αιώνων να αποτέλεσε το
εφαλτήριο από το οποίο τα τελευταία χρόνια έγινε το άλμα για να φθάσουν οι
κοινωνίες στο άλλο άκρο. Μια υπερπροβολή των διαφορετικών σεξουαλικών προτιμήσεων, ένας βομβαρδισμός από τα μέσα επικοινωνίας και με τα ίδια τα
άτομα που τα αφορά ένας υπερτονισμός αυτής τους της πτυχής υποσκελίζοντας
τις άλλες πλευρές της προσωπικότητάς τους. Με μια περίεργη ισορροπία
ανάμεσα στην αισθητική, την ηθική, την συμπερίληψη και τη γελιοποίηση μας
επιβάλλεται το θέμα σαν να μην υπάρχει άλλο σοβαρότερο στις κοινωνίες μας.
Οποιαδήποτε άποψη ή ένσταση ή αμφισβήτηση κατακεραυνώνεται ως
αναχρονιστική καθώς προβάλλεται η α ν ο χ ή…

Και κάπου εκεί μαζί με τα εσωτερικά προβλήματα κάθε κοινωνίας έρχεται να
προστεθεί ένας φαύλος κύκλος που δολίως τροφοδοτείται από όσους κινούν τα
νήματα, ένας φαύλος κύκλος η ύπαρξη του οποίου ξεπερνά όχι μόνο τις
δυνατότητες ενός ατόμου μα και ολόκληρων κοινωνιών. Πόλεμος-Πείνα-
Προσφυγιά. Οι ίδιοι που ευθύνονται για τους πολέμους είναι οι ίδιοι που
εθελοτυφλούν στο προσφυγικό ζήτημα εκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη.
Χώρες που στερούνται ουσιαστικής αυτοδιάθεσης βουλιάζουν στην ανυπαρξία
και λαοί που βουλιάζουν στη δυστυχία. Έπειτα ο μηχανισμός τους προωθεί σε
κράτη του ανεπτυγμένου κόσμου δίνοντάς τους την επιλογή της εξαθλίωσης ή
της παραβατικότητας. Έτσι χάνεται κατά πρώτης το ζητούμενο, ο διακαής
πόθος κάθε εκπατρισμένου ανθρώπου που λαχταρά να δει την πατρίδα του
ειρηνικό τόπο και εκείνον να ζει ξανά εκεί δίχως να αγωνιά για τη ζωή του και
της οικογένειάς του. Οι ταλαίπωροι αυτοί άνθρωποι μέσα σε αυτή τη
στρέβλωση που βιώνουν εξαναγκάζονται να μάθουν την α ν ο χ ή και να την
παντρέψουν θέλοντας και μη με την α ν τ ο χ ή! Από την άλλη οι εκάστοτε κοινωνίες αρκετές φορές δυσφορούν όχι επειδή στερούνται ευαισθησίας
απέναντι στα βάσανα των ανθρώπων που η κακή τους μοίρα τους εναπόθεσε
στην πόρτα τους μα γιατί ο υπέρογκος αριθμός των μεταναστών αναπόφευκτα
εγείρει προβλήματα καθώς δεν είναι διαχειρίσιμος. Οι ιθύνοντες συστήνουν α ν
ο χ ή και τονίζουν την ατομική ευθύνη παίζοντας πολιτικά παιχνίδια στις
πλάτες αμφοτέρων! Η ανοχή, επομένως, σε αυτή την περίπτωση λειτουργεί ως
ένας μηχανισμός που αποσταθεροποιεί τον κοινωνικό ιστό, ένας μοχλός πίεσης
που ύπουλα σπέρνει τη διχόνοια ανάμεσα στους ανθρώπους.

Τροφή για σκέψη, λοιπόν… είναι πάντα η ανοχή η έκφραση της ελευθερίας,
της πολυφωνίας, των δικαιωμάτων, του σεβασμού και της ενσυναίσθησης; Αν
όχι, δημιουργούνται δυο αντίρροπες δυνάμεις που παλεύουν στο πεδίο μάχης
(το προσωπικό ή το κοινωνικό). Η ανοχή διευρύνει άκριτα τα όρια της όσο η
αντοχή δοκιμάζει το περιθώριο ταλάντωσής της… στην ακραία εκδοχή αυτής
της διαμάχης η σύγκρουση των δυο καταστάσεων καθίσταται αναπόφευκτη! Η
αντοχή δε φτάνει πια για να αγκαλιάσει την ανοχή κι εκείνη δεν χωρά άλλο για
να κρυφτεί στην αντοχή! Στο βάθος, πέρα από τον αχό της μάχης, διακρίνεται
η κρίση και η λογική. Αυτές οι δυο δυνάμεις για τον καθένα μας χωριστά και
για όλους μας ως σύνολο μπορούν και πρέπει να δράσουν ώστε να δούμε πίσω
από το δέντρο που συχνά μας υποδεικνύεται. Να ερμηνεύσουμε και να
φιλοσοφήσουμε με την απαιτούμενη ανθρωπιά αφουγκραζόμενοι την
ιδιαιτερότητα των άλλων μα και να αξιολογήσουμε με σύνεση παίρνοντας όταν
χρειάζεται απόσταση από τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω μας ώστε να αποδώσουμε στην ανοχή και την αντοχή μια πιο ξεκάθαρη έννοια, έναν πιο
σαφή ρόλο. Από ψηλά η ισορροπία περιμένει με στωικότητα καθισμένη στο
θρόνο της όλους εμάς να σηκώσουμε το βλέμμα μας, να αναγνωρίσουμε την
αξία της κι ύστερα να οδηγηθούμε στο μονοπάτι της προσωπικής εξέλιξης και
της συλλογικής προόδου!