ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΗ ΤΟΥ ’68 ΣΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ
Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και κινήματα από τη δεκαετία του ’70 έως σήμερα
Ν.Π
Ο Μάης του 1968 δεν υπήρξε απλώς ένα φοιτητικό ξέσπασμα-κίνημα στους δρόμους του Παρισιού· αποτέλεσε ένα παγκόσμιο σημείο καμπής. Οι μαζικές κινητοποιήσεις εκείνης της περιόδου, που ξεκίνησαν από τη γαλλική νεολαία και εξαπλώθηκαν σε πολλά μέρη του κόσμου (ΗΠΑ, Γερμανία, Ιταλία, Μεξικό κ.ά.), συνδύασαν αιτήματα πολιτικής ελευθερίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και πολιτισμικής ανατροπής. Το σύνθημα «Η φαντασία στην εξουσία» συμπύκνωσε την επιθυμία για έναν ριζικά διαφορετικό κόσμο, πέρα από την αυταρχικότητα, τη γραφειοκρατία και την καταναλωτική αλλοτρίωση.
Με αφετηρία τον Μάη του ’68, οι δεκαετίες που ακολούθησαν σημαδεύτηκαν από την ανάδυση νέων κοινωνικών κινημάτων, με διαφορετική σύνθεση, μορφή και στόχευση από τα παραδοσιακά ταξικά κινήματα του 20ού αιώνα. Αντί για την κατάληψη της εξουσίας, τα νέα κινήματα εστίασαν περισσότερο στην καθημερινή ζωή, την ταυτότητα, το σώμα, το φύλο και το περιβάλλον.
Η δεκαετία του ’70: Ανασύνθεση της πολιτικής και ανάδυση της ταυτότητας
Στη δεκαετία του ’70, τα κινήματα διαφοροποιούνται και αποκτούν θεματική εστίαση. Το φεμινιστικό κίνημα αναδεικνύεται σε κυρίαρχη δύναμη, με αιτήματα όπως το δικαίωμα στην άμβλωση, η ισότητα στον εργασιακό χώρο, η αποδόμηση των πατριαρχικών ρόλων και η σεξουαλική ελευθερία. Από τις ΗΠΑ μέχρι την Ευρώπη, γυναίκες οργανώνονται συλλογικά και θέτουν επί τάπητος την πολιτική διάσταση του ιδιωτικού χώρου.
Παράλληλα, το οικολογικό κίνημα κάνει τα πρώτα του βήματα ως απάντηση στη ρύπανση, την καταστροφή των φυσικών πόρων και την άκριτη εκβιομηχάνιση. Το 1972, η έκθεση «Τα Όρια της Ανάπτυξης» από τη Λέσχη της Ρώμης αναδεικνύει για πρώτη φορά τις μακροπρόθεσμες συνέπειες του καταναλωτικού μοντέλου. Στην Ευρώπη, αναπτύσσονται οι πρώτοι Πράσινοι πολιτικοί σχηματισμοί, με έμφαση στη βιωσιμότητα και τη συμμετοχική δημοκρατία.
Η δεκαετία του ’80: Διεύρυνση της βάσης και αντίσταση στον νεοφιλελευθερισμό
Η δεκαετία του ’80 σημαδεύεται από την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού (Θάτσερ στη Βρετανία, Ρήγκαν στις ΗΠΑ) και την ταυτόχρονη ανάπτυξη αντιστάσεων απέναντι στη λιτότητα, τις ιδιωτικοποιήσεις και την καταστολή των κοινωνικών δικαιωμάτων. Οι ειρηνιστικές κινητοποιήσεις γνωρίζουν έξαρση, ιδίως απέναντι στην πυρηνική απειλή και την στρατιωτικοποίηση της διεθνούς πολιτικής.
Την ίδια στιγμή, τα κινήματα για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων αποκτούν δημόσια ορατότητα και διεκδικούν ίση αναγνώριση, προστασία από τις διακρίσεις και ελευθερία ταυτότητας και σεξουαλικότητας. Η κρίση του AIDS ενισχύει τη ριζοσπαστικοποίηση των ακτιβιστών, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την οργάνωση ACT UP, που φέρνει στο φως την αδιαφορία των κυβερνήσεων και της φαρμακοβιομηχανίας.
Η δεκαετία του ’90 και του 2000: Η παγκοσμιοποίηση και η νέα διαμαρτυρία
Με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, το διεθνές πολιτικό τοπίο αλλάζει ριζικά. Η παγκοσμιοποίηση γίνεται η νέα μεγάλη αφήγηση, με την υπόσχεση της ευημερίας. Ωστόσο, η επέκταση των πολυεθνικών και οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις οδηγούν σε εντεινόμενη κοινωνική ανισότητα και εκμετάλλευση.
Απέναντι σε αυτές τις εξελίξεις γεννιέται το alter-globalization κίνημα, με διεθνείς δικτυώσεις και αιχμή τις μαζικές κινητοποιήσεις κατά της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΔΝΤ και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Η διαδήλωση στο Σιάτλ το 1999 και οι αντικαπιταλιστικές κινητοποιήσεις στις G8 και G20 συγκεντρώνουν τη διεθνή προσοχή. Τα κινήματα πλέον αξιοποιούν τα ψηφιακά μέσα, επινοούν νέες μορφές συμμετοχής και προβάλλουν αιτήματα για οικονομική δικαιοσύνη, συμμετοχική δημοκρατία και περιβαλλοντική ισορροπία.
Η νέα χιλιετία: Ψηφιακή ακτιβιστική κουλτούρα και παγκόσμια δίκτυα
Από το 2010 και μετά, τα κινήματα χαρακτηρίζονται από τον οριζόντιο, μη ιεραρχικό τρόπο οργάνωσης και τη χρήση των κοινωνικών δικτύων.
Το Occupy Wall Street το 2011, με το σύνθημα «We are the 99%», εξέφρασε τη δυσαρέσκεια απέναντι στην κοινωνική ανισότητα και την απληστία των τραπεζών.
Την ίδια περίοδο, η Αραβική Άνοιξη φανέρωσε τη δύναμη του διαδικτυακού ακτιβισμού σε αυταρχικά καθεστώτα, παρά τις αντικρουόμενες εξελίξεις που ακολούθησαν.
Το κίνημα Black Lives Matter, που αναδύθηκε το 2013 στις ΗΠΑ και επεκτάθηκε παγκοσμίως μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ το 2020, ανέδειξε το διαχρονικό πρόβλημα του θεσμικού ρατσισμού και της αστυνομικής βίας.
Το κίνημα Fridays for Future, με τη νεαρή Γκρέτα Τούνμπεργκ, κινητοποίησε εκατομμύρια νέους για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, ζητώντας ριζικές αλλαγές στις πολιτικές που καταστρέφουν τον πλανήτη.
Η διαρκής αναζήτηση της αλλαγής
Από τον Μάη του ’68 έως τα σύγχρονα κινήματα, η πολιτική της διαμαρτυρίας έχει υποστεί βαθιές μεταμορφώσεις. Παρά την απογοήτευση, τις ήττες ή τις απορροφήσεις από το σύστημα, τα κινήματα παραμένουν ζωντανές εστίες προβληματισμού, ριζοσπαστικής φαντασίας και συλλογικής δράσης. Σε έναν κόσμο πολλαπλών κρίσεων –οικονομικών, οικολογικών, πολιτικών και πολιτισμικών– η αναζήτηση της κοινωνικής αλλαγής δεν είναι απλώς επίκαιρη· είναι υπαρξιακά αναγκαία.