Η Νεοορθοδοξία εμφανίστηκε ακριβώς μέσα σε αυτή την κρίση όχι ως θεολογική αναγέννηση, αλλά ως αντανακλαστικό πολιτισμικής αυτοάμυνας.

Υπάρχει μια ιδιαίτερη ελληνική συνήθεια: να ανακαλύπτουμε την ταυτότητά μας μόνο όταν νιώθουμε ότι τη χάνουμε. Η Νεοορθοδοξία εμφανίστηκε ακριβώς μέσα σε αυτή την κρίση όχι ως θεολογική αναγέννηση, αλλά ως αντανακλαστικό πολιτισμικής αυτοάμυνας. Ο Ζουράρις, ο Μοσκώφ, ο Γιανναράς, ο Ράμφος, ο Μεταλληνός· ο καθένας με το δικό του ύφος, αλλά όλοι με το ίδιο άγχος: να αποδείξουν ότι “δεν είμαστε σαν τους άλλους”.

Αλλά τι ήταν τελικά η Νεοορθοδοξία; Ριζοσπαστική κριτική στη Δύση ή άλλοθι του ελληνικού εφησυχασμού;

Ο Ζουράρις την έκανε θέατρο. Μια γλωσσική ζογκλερική παράσταση που έφτιαξε τους πιο ιδιότυπους συνδυασμούς ανάμεσα σε πατερικά αποφθέγματα και ποδοσφαιρικά συνθήματα.

Ο Μοσκώφ προσπάθησε να την κάνει επαναστατική· ένας ορθόδοξος σοσιαλισμός που δεν ευδοκίμησε ποτέ γιατί εγκλωβίστηκε ανάμεσα σε εκκλησία και αριστερά.

Ο Μεταλληνός την έκανε παράδοση με κεφαλαίο Π. Ευλαβική αλλά συχνά εγκλωβισμένη στη νοσταλγία της Ρωμιοσύνης. Ο Γιανναράς, πιο φιλοσοφικός, επιχείρησε να την αναβαθμίσει σε οντολογία σχέσης, αντιπαραβάλλοντας το πρόσωπο της Ορθοδοξίας στο άτομο της Δύσης, μια σκέψη γόνιμη, αλλά συχνά εγκλωβισμένη σε αφηρημένη ρητορική.

Και ο Ράμφος; Αυτός έκανε την πιο συνταρακτική κίνηση: αποσκίρτησε. Από νεοορθόδοξος έγινε νεωτερικός, κατηγορώντας την Ορθοδοξία ότι μας κράτησε παιδικούς, ανεύθυνους, ανώριμους. Δηλαδή: ό,τι οι άλλοι δόξαζαν, αυτός το θεωρούσε εμπόδιο.

Η Νεοορθοδοξία δεν ήταν ομοιογενής ιδεολογία αλλά σύγκρουση ταυτοτήτων. Μάλλον δεν είχαμε να κάνουμε με “κοινό μέτωπο σκέψης”, αλλά με μια διανοητική «φασαρία» όπου όλοι μιλούσαν για την Ορθοδοξία, αλλά εννοούσαν κάτι εντελώς διαφορετικό.

Το κρίσιμο ερώτημα ήταν άλλο: γέννησε η Νεοορθοδοξία ένα δημιουργικό όραμα ή αποτελούσε μόνο πολιτισμικό “συναισθηματικό μαξιλάρι”; Επρόκειτο για αντίσταση στη δυτική ισοπέδωση ή απλώς για ιδεολογικό καταφύγιο της ελληνικής αναβλητικότητας;

Γιατί έχουμε μια τάση, ως λαός, να θέλουμε να νιώθουμε ξεχωριστοί, χωρίς να γινόμαστε δημιουργικοί. Προτιμάμε την υπερηφάνεια της ιδιαιτερότητας, από την ευθύνη της συνέπειας. Και εκεί κάπου η Νεοορθοδοξία κινδύνευσε να καταλήξει όχι επαναστατικό κίνημα αλλά πολιτισμικός λυγμός.

Η ελληνική ταυτότητα δεν θα σωθεί με πατερικές φράσεις ούτε με ύμνους στη Ρωμιοσύνη. Θα σωθεί μόνο αν μετατραπεί από ιδέα σε πράξη, από ρητορεία σε βίωμα, από άμυνα σε πρόταση.

Μέχρι τότε, η Νεοορθοδοξία, ως ιστορικό πια βίωμα, θα παραμένει μια συναρπαστική διανοητική περιπέτεια, αλλά όχι ακόμα μια συνεκτική απάντηση.