Του Νίκου Παπανικολάου

Η αφήγηση ξεκινά από τη Ζάκυνθο του 1930, σε μια Ελλάδα που κουβαλά ακόμη τα τραύματα της Μικρασιατικής Καταστροφής και εισέρχεται στις μεταπολεμικές ανακατατάξεις, και απλώνεται σε δεκαετίες γεμάτες κοινωνικούς κλυδωνισμούς, αυταρχικά καθεστώτα, πολέμους και φτώχεια.

Το ιστορικό μυθιστόρημα «Τσιρκολάνος» είναι ένα δραματοποιημένο αφήγημα που ισορροπεί ανάμεσα στη μυθοπλασία και στην κοινωνικοπολιτική μνήμη της Ελλάδας του 20ού αιώνα.

Ο κεντρικός ήρωας, ο Διονύσης (Νιόνιος) Σιγούρος, γεννιέται σε ένα περιβάλλον αυστηρό, σχεδόν εχθρικό, με έναν πατέρα δεσποτικό και βίαιο, σύμβολο της σκληρότητας της πατριαρχικής κοινωνίας. Μέσα από τις αναμνήσεις του, αναδεικνύεται το ιστορικό πλαίσιο:

• Η Ζάκυνθος του Μεσοπολέμου, με τα ενετικά κατάλοιπα, τις λαϊκές ταβέρνες και τα φτωχικά σπίτια, αλλά και με το ζωντανό τοπικό στοιχείο των γιορτών, του καρναβαλιού και των εθίμων.
• Η μεταξική περίοδος, όπου ο αδερφός του ήρωα, Ζώης, θαυμάζει τον Ιωάννη Μεταξά και συμμετέχει στην ΕΟΝ, φέρνοντας στο σπίτι τον αέρα της δικτατορίας του ’36.
• Η κατοχική και μετεμφυλιακή Ελλάδα, που αναδύεται μέσα από τις μνήμες του Νιόνιου και την πάλη του να σταθεί όρθιος σε ένα έδαφος βίαια μεταβαλλόμενο.

Η ίδια η μορφή του «Τσιρκολάνου» λειτουργεί ως αλληγορία: ο ισορροπιστής χωρίς δίχτυ ασφαλείας συμβολίζει τον Έλληνα που παλεύει ανάμεσα στη μνήμη και στη λήθη, στην ανάγκη να επιβιώσει και στην επιθυμία να μείνει πιστός στην ταυτότητά του. Ο Νιόνιος κινείται ανάμεσα σε δύο κόσμους: τον μικρόκοσμο του χωριού με την αυλή, τη Νόνα και τα παιχνίδια, και τον μακρόκοσμο της Ιστορίας που εισβάλλει μέσα από καθεστώτα, πολέμους και ιδεολογίες.

Το ιστορικό υπόβαθρο δεν παρουσιάζεται απλώς ως ντεκόρ, αλλά καθορίζει την ψυχολογία των χαρακτήρων και το πεπρωμένο τους

• Η βία της οικογένειας λειτουργεί παράλληλα με τη βία της Ιστορίας.
• Η τέχνη (αγιογραφία, ζωγραφική) προσφέρεται ως καταφύγιο και μέσο υπέρβασης, αλλά και ως μνήμη του συλλογικού ελληνικού πολιτισμού.
• Το χωριό γίνεται μικρογραφία της Ελλάδας: η «Αυλή των Θαυμάτων» συμβολίζει τη διαρκή αναζήτηση σταθερότητας σε μια χώρα που ταλανίζεται από κακοκαιρίες – πολιτικές και κοινωνικές.

Έτσι, το βιβλίο συνδυάζει τον προσωπικό αγώνα του ήρωα με την εθνική περιπέτεια.

Το ιστορικό background – από τον Μεσοπόλεμο έως τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες – φωτίζεται μέσα από τα βιώματα, τις τραγωδίες και τις μικρές χαρές μιας γενιάς που μεγάλωσε σε δύσκολους καιρούς.

Το αποτέλεσμα είναι ένα έργο όπου το ατομικό δράμα συναντά το συλλογικό, κι όπου η Ιστορία παρουσιάζεται όχι μόνο ως χρονολογική ακολουθία γεγονότων, αλλά ως βαθιά χαραγμένη εμπειρία στον ψυχισμό των ανθρώπων.