του Κυριάκου Π. Λουκάκου

Η όπερα «La Gioconda» δεν αποτελεί μόνον το magnum opus του Amilcare Ponchielli, αλλά και αναμφισβητήτως την «grand opéra» κατεξοχήν, έστω και αν δεν χαρακτηρίζεται έτσι. Η προεφηβική επαφή μας με το έργο συνέπεσε με τους πρόσκαιρους, όπως αποδείχθηκε, αναθεωρητικούς μουσικολογικούς ιδεασμούς μιας «πρωτοποριακής» νομενκλατούρας, που απαξίωνε μεγάλο μέρος του ιταλικού λυρικού δραματολογίου ως μουσικά ευτελές, παρά την απήχηση που αδιάπτωτα διατηρεί στο παγκόσμιο κοινό.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στον ογκώδη, δίτομο «Οδηγό δίσκων κλασικής μουσικής» του Jacques Lory, του οποίου η έκδοση στα ελληνικά από τη «Λέσχη του Δίσκου» (1972) αποτέλεσε το άτυπο «ευαγγέλιο» εισαγωγής, για πολλούς από εμάς, στην «ιστορική και κριτική δισκογραφία», ονόματα συνθετών, όπως, ενδεικτικά, των Παϊζιέλλο, Κερουμπίνι, Λεονκαβάλλο, Μασκάνι, Μπόιτο και Πονκιέλλι δεν τυγχάνουν καν μνείας στο αρχικό πόνημα του Γάλλου! Δεν αποτελεί υπερβολή, λοιπόν, ότι εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε με φόρτιση στράτευσης την απαίτηση συνθηκολόγησης όσων απαξίωναν αυτούς και πληθώρα άλλων ομοτέχνων τους έναντι άλλων, των οποίων το κύμα της ιστορίας έχει απαλείψει από την άμμο της επικαιρότητας την πρόσκαιρη χάραξη των ονομάτων τους σε αυτήν!

Είναι, λοιπόν, η δική μας, προσωπική εσωτερίκευση που μας προσπορίζει την τόλμη να αναγνωρίζουμε στο αριστούργημα του Πονκιέλλι έναν παρόμοιο χαρακτηρισμό για ένα έργο που συνέγραψε με ψευδώνυμο ο προμνησθείς Arrigo Boito, συνθέτης ενός επίσης αποκατεστημένου «Μεφιστοφελή» και λιμπρετίστας των σαιξπηρικού υποβάθρου «κυκνείων ασμάτων» του Βέρντι, του «Οθέλλου» και του «Φάλσταφ». Με αυτή τη συνεργασία ο Πονκιέλλι συνέθεσε την «Τζοκόντα», το τετράπρακτο «dramma» που ανενδοίαστα χαρακτηρίσαμε, τύποις και ουσία, «μεγάλη όπερα», όχι μόνο διότι δεν περιέχει ούτε νότα μη αξιομνημόνευτης μουσικής, αλλά και με την τεχνική έννοια του όρου, αφού, ακόμη και πάνω από τον «Φάουστ» του Γκουνώ, επέτυχε και αξιομνημόνευτη εργαλειοποίηση της τυπικής για το είδος μουσικής μπαλέτου, αφού εισέφερε τη διαχρονικά δημοφιλέστερη του είδους, τον «Χορό των Ωρών»! Είναι τυχαίο άραγε που, από τα μουσικά μέρη που χρησιμοποίησε στην κινηματογραφική ταινία του Γουώλτ Ντίσνεϊ «Φαντασία» (1940), το μόνο που επιμήκυνε προς χρήση ο αρχιμουσικός Λεοπόλδος Στοκόφσκι ήταν αυτό;

Αντάξια μιας Μήδειας και μιας Νόρμα σε επίπεδο βίωσης του υψηλού (και σαφώς υπερβολικού) ιδανικού ενός ρομαντισμού προσηλωμένου σε μεγάλους έρωτες και σε αντίστοιχες ηθικές και ευρύτερα αξιακές δεσμεύσεις, η «Τζοκόντα» δεν διαθέτει μόνον έναν πρώτης τάξεως λιμπρετίστα, αλλά και ανατρέχει στη λογοτεχνική πρώτη ύλη μυθιστορήματος του φημισμένου για την εξαιρετική προσήλωση στην περιγραφική λεπτομέρεια Victor Hugo. Με αυτές τις προϋποθέσεις, λοιπόν, ο Πονκιέλλι διευρύνει τη μουσική απεικόνιση της μελοποίησής του με μοναδικές κορυφώσεις της ορχηστρικής γραφής, π.χ. όταν ολοκληρώνει με βιωματικά πανίσχυρες επισημειώσεις της ορχήστρας κομβικές στιγμές τριγωνικών σχέσεων των χαρακτήρων, όπως μετά την ερωτική ομολογία της ηρωίδας «Enzo adorato! Oh, come t’ amo! » στην πρώτη πράξη και τον σπαρακτικό αποχαιρετισμό της στους εραστές στην τελευταία ή φιλοτεχνεί υποβλητικά την πανίσχυρη, νυχτερινή, θαλασσινή και φεγγαρόλουστη ατμόσφαιρα στη δεύτερη…