Σαρτρ, Νίτσε, Κίρκεγκωρ, Μποβουάρ, Καμύ

Οι υπαρξιστές (ή ο υπαρξισμός γενικά) είναι ρεύμα φιλοσοφίας και λογοτεχνίας που ασχολείται με το νόημα της ύπαρξης, την ελευθερία και την ευθύνη, το άγχος, τη μοναξιά, την απουσία νοήματος στον κόσμο, το πώς ο άνθρωπος δημιουργεί ο ίδιος το νόημα της ζωής του μέσα σε ένα συχνά παράλογο σύμπαν. Κύριοι εκφραστές του υπαρξισμού ήταν ο Σόρεν Κίρκεγκωρ, που θεωρείται πρόδρομος του υπαρξισμού και ο οποίος μιλούσε για το άγχος, την πίστη και την ατομική επιλογή. Ο Φρίντριχ Νίτσε που δεν ήταν “τυπικός” υπαρξιστής, αλλά άσκησε τεράστια επιρροή στο κίνημα (ο Θεός πέθανε, ο υπεράνθρωπος, οι αξίες), ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ («η ύπαρξη προηγείται της ουσίας») και η σύντροφός του Σιμόν ντε Μποβουάρ που με «Το δεύτερο φύλο» έφερε κοντά τον υπαρξισμός με τον φεμινισμό. Ακόμη, ο Αλμπέρ Καμύ, εκπρόσωπος και της καλλιτεχνικής ομάδας του παράλογου («Η πανούκλα», «Ο ξένος») και τέλος ο Μάρτιν Χάιντεγκερ («Είναι και Χρόνος», το ανθρώπινο ον ως «Είναι-προς-θάνατον».

Ποιες ήταν οι βασικές τους ιδέες τους

• Δεν υπάρχει αντικειμενικό νόημα. Ο άνθρωπος φτιάχνει το νόημα της ζωής του.
• Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος, άρα και απόλυτα υπεύθυνος για τις επιλογές του.
• Το υπαρξιακό άγχος είναι και σημάδι ελευθερίας.
• Η κοινωνία, η παράδοση, η «κανονικότητα» συχνά κρύβουν από μας την αυθεντική ύπαρξη.

Τι κάνει ένα λογοτεχνικό κείμενο «υπαρξιστικό»;

Δεν σημαίνει «να φιλοσοφεί πολύ». Συνήθως έχει ήρωες που παλεύουν με το νόημα της ζωής. Αναρωτιούνται «τι κάνω με τη ζωή μου;» «έχει νόημα αυτό που κάνω;» «ζω αυθεντικά ή με απομιμήσεις;» Δεν είναι απλώς «στεναχωρημένοι» ή «ρομαντικά μελαγχολικοί». Έχουν υπαρξιακή αγωνία, όχι απλώς θλίψη.

Συνειδητοποιούν, κάποια στιγμή, ότι είναι ελεύθεροι να επιλέξουν, να φύγουν, να μείνουν, να προδώσουν, να πουν την αλήθεια ή ψέματα) και ταυτόχρονα καταλαβαίνουν ότι θα πληρώσουν το τίμημα αυτής της επιλογής. Δεν φταίει η «τύχη», η «μοίρα» ή οι «άλλοι».

Παράλληλα, νιώθουν πως ο κόσμος μοιάζει είναι παράλογος και πως παραμένουν ξένοι στον κόσμο, στην οικογένεια, στη δουλειά τους, ακόμη ξένοι και απέναντι στο ίδιο τους το σώμα.

Οι ήρωες παλεύουν ανάμεσα στο να είναι «όπως πρέπει» και στο να είναι όπως πραγματικά είναι. Το δράμα συχνά επιγραμματικά είναι: «Έχω χτίσει μια ζωή που δεν είναι δική μου».