Της Ειρήνης Κανελλοπούλου

Μεγαλώνοντας, «πιάνω» όλο και περισσότερο τον εαυτό μου να κάνει κατά διαστήματα αναδρομές στο παρελθόν. Αφορμή σε αυτή την ανασκόπηση μπορεί να σταθεί μία ελληνική ταινία του παλιού κλασικού ασπρόμαυρου κινηματογράφου, ένα τραγούδι των εφηβικών μου χρόνων, ένα άρωμα που ξυπνά παιδικές – έστω και συγκεχυμένες – αναμνήσεις, μία ξεχασμένη φωτογραφία που πέφτει στα χέρια μου ψάχνοντας κάτι άσχετο σε παλιά αποθηκευτικά κουτιά, μια καθημερινή εικόνα ή στιγμή που ξυπνάει τη θύμηση μιας άλλης εικόνας ή στιγμής· ένα οποιοδήποτε ερέθισμα, συνήθως πολύ μικρό και φαινομενικά ασήμαντο. Φαινομενικά, γιατί καθίσταται εξαιρετικά σημαντικό εφόσον η θύμηση που ξυπνά σε κάνει να ταξιδεύεις πίσω στο παρελθόν. Εφόσον σου ξυπνά αναμνήσεις των εφηβικών σου χρόνων, καλοκαιρινές ή φθινοπωρινές αναμνήσεις, πασχαλινές ή χριστουγεννιάτικες ή οτιδήποτε τέλος πάντων ο καθένας μας μπορεί να ανασύρει από τα κατάστιχα της μνήμης του.

Προσωπικά, παρατηρώ ποικίλες τέτοιες αναμνήσεις να ανασύρονται τελευταία, που ευτυχώς οι περισσότερες μου αφήνουν μία πολύ τρυφερή και συνήθως γλυκιά γεύση. Για παράδειγμα, τότε που έβλεπα την ελληνική ταινία «Μια τρελή τρελή σαραντάρα» και σκεφτόμουνα πόσο μακρινή είναι η ηλικία αυτή ή αντιστοίχως την ταινία «Δεσποινίς ετών 39». Βλέποντάς τες πολλά χρόνια μετά, διαπίστωσα και διαπιστώνω ότι τελικά γρήγορα μπορεί κάποιος να φτάσει στο ηλικιακό «κουτάκι» των πρωταγωνιστριών. Και παρόλο που οι εποχές έχουν αλλάξει κατά πολύ κι ο ηλικιακός ρατσισμός δεν είναι τόσο έντονος, εντούτοις μια γλυκόπικρη γεύση γεννιέται για λίγο στη θέασή τους. Αυτές οι ταινίες είχαν τη μοναδική ικανότητα μέσα από αβίαστο και αυθεντικό χιούμορ, απλότητα και φινέτσα, να περάσουν πολύ ηχηρά μηνύματα, κάνοντάς σε ταυτόχρονα να διασκεδάζεις παρακολουθώντας τες. Άλλο ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα ποπ ελληνικά τραγούδια της δεκαετίας του ‘90, τα οποία ευτυχώς ακούγονται πολλές φορές από γνωστό ραδιοφωνικό σταθμό στο πλαίσιο μουσικής αναδρομής, ξυπνώντας μία ευχάριστη νοσταλγία των εφηβικών χρόνων, που εκείνη τη δεδομένη στιγμή δε μοιάζουν τόσο μακρινά κι ας είναι. Ξυπνούν στιγμές χαρούμενες, ξέγνοιαστες, όπως συγκεντρώσεις σε σπίτια με φίλες, αφιερώσεις σε τοπικούς ραδιοφωνικού σταθμούς – που πλέον δεν υφίστανται – , αφιερώσεις οι οποίες προκαλούν το γέλιο με το περιεχόμενό τους. Ξυπνούν ένα τόσο όμορφο συναίσθημα με όλη την απλότητα – ή και όχι – των στίχων τους, συνοδευόμενα ως επί το πλείστον από μία όμορφη μελωδία. Είναι απίστευτο, και τόσο λογικό συνάμα, ότι οι στίχοι των περισσοτέρων είναι χαραγμένοι στη μνήμη μου αρκετά χρόνια μετά – όπως και ορισμός της τραγωδίας κατά τον Αριστοτέλη βέβαια, αλλά αυτό είναι μια άλλου είδους ανάμνηση…

Ένα συναίσθημα όμορφης νοσταλγίας προέρχεται και από τις αναμνήσεις των παιδικών χρόνων, όταν το μεσημέρι, μετά τα καλοκαιρινά μπάνια, γυρίζαμε με τη μητέρα μου από τη θάλασσα και τρώγαμε στο μικρό τραπεζάκι του σαλονιού, βλέποντας ασπρόμαυρες ελληνικές δραματικές ταινίες. Μπορεί οι ταινίες αυτές να είχαν αρκετό μελόδραμα και σίγουρα γνωρίζαμε τις υποθέσεις αρκετών από αυτών (εντάξει, εγώ λιγότερων), αλλά όλη αυτή η ρουτίνα ήταν μία πολύ χαλαρωτική ιεροτελεστία, γεμάτη απλότητα και πληρότητα. Δεν θα ξεχάσω ποτέ επίσης, τα πρωινά του Μεγάλου Σαββάτου που σηκωνόμασταν με τον πατέρα μου κατά τις 6:00 το πρωί, για να κατέβουμε με το υπεραστικό λεωφορείο στο κέντρο της Αθήνας, να περιηγηθούμε στην κεντρική αγορά, να αγοράσουμε διάφορα και κυρίως παιδικά πυροτεχνήματα· ακίνδυνα σαφώς, σχεδόν αθόρυβα, με οπτικά εφέ όμως, που κυκλοφορούσαν τότε ευρέως κι ελευθέρως τις γιορτές. Θυμάμαι επιστρέφαμε γύρω στη μία το μεσημέρι κι αισθανόμουν χαρούμενη και αποζημιωμένη για το πρωινό μου ξύπνημα. Και ήρθε η ώρα των χριστουγεννιάτικων αναμνήσεων, όσον αφορά την διακόσμηση, που είναι και επίκαιρο θέμα τη δεδομένη χρονική στιγμή. Βέβαια, το τότε χαρακτηριστικό δέντρο ήταν κλασικό πράσινο με τα ξεχωριστά πολύχρωμα στολίδια της εποχής, τοποθετημένα συνήθως χωρίς κάποια οργάνωση και τάξη, πλαισιωμένα με τις μεγάλες απαστράπτουσες γιρλάντες, με την κλασική κορυφή και την παραδοσιακή φάτνη από κάτω. Σαφώς όλο και κάπου θα υπήρχε το βαμβάκι – χιόνι, γνωστή πατέντα στολισμού, αλλά και φυσικά τα μοναδικά πολύχρωμα λαμπάκια, πλαισιωμένα με σκληρό αγκαθωτό πλέγμα, που αν είχες την ατυχία να τα πατήσεις με γυμνό πόδι περνούσες δύσκολες στιγμές… Και παρόλο που μου αρέσει η τωρινή πιο «οργανωμένη» χρωματικά διακόσμηση, με τα ζεστά κλασικά πάντα χρώματα, και τι δεν θα ’δινα για να έχω ένα τέτοιο δέντρο σαν αυτό το παιδικών μου χρόνων. Εκεί, σε μια γωνιά· να το κοιτάζω και να ευφραίνεται η ψυχή μου.

Μέσα από τις παραπάνω και πολλές πολλές ακόμη αναμνήσεις, διαπιστώνω ότι η απλότητα είναι ο πιο όμορφος και συνάμα πιστός συνοδοιπόρος των αναμνήσεων αυτών. Σε εποχές που υπήρχε φυσικά το καταναλωτικό κομμάτι αλλά μέσα στα πλαίσια του λογικού, η ζωή ήταν πιο απλή, ικανοποιητική και τα υλικά αγαθά εκτιμούνταν περισσότερο χωρίς όμως να είναι αυτοσκοπός. Αισθάνομαι ότι στην εποχή μας έχει χαθεί – εν μέρει – αυτό το αγαθό της απλότητας, της ολιγάρκειας κι έχει κυριαρχήσει η τάση της ποσότητας, του υπερκαταναλωτισμού, γεγονός που αφορά τους περισσότερους από εμάς, λιγότερο ή περισσότερο. Αρκεί όμως να δούμε λίγο μέσα μας, αυτά τα παιδιά, αυτούς τους εφήβους που μεγάλωσαν πια, αλλά μπορούν να διεκδικήσουν ακόμα αυτή την απλότητα σε καθημερινό επίπεδο, στο μέτρο του εφικτού, μεταδίδοντάς τη στις νεότερες γενιές ως μία πολύτιμη παρακαταθήκη, ως ένα εφόδιο ανεκτίμητης αξίας.